Thế kỉ 21. Năm 2008.

Một trận đại hồng thủy mang tên “Khủng hoảng kinh tế” đã càn quét thế giới, để lại một cú sốc lớn cho toàn thị trường tài chính, đặc biệt là ngành ngân hàng và bất động sản. Hơn hết, nó đã làm xói mòn niềm tin của cộng đồng vào một hệ thống tài chính tập trung, quan liêu với nhiều lỗ hổng. 

Chính từ sự xói mòn trong niềm tin ấy, một thế giới mới mang tên blockchain, đã bắt đầu, đánh dấu một kỷ nguyên mới trong cuộc cách mạng công nghệ của loài người.

Trong thế giới đó, mỗi nền tảng blockchain được xem như một quốc gia độc lập mà ở đó, phí gas trong giao dịch được xem như chi phí sinh sống và cơ chế đồng thuận chính là thể chế chính trị của các quốc gia đó.

Bài blog này không có chủ đích đóng khung quan điểm của người đọc vào bất kì quốc gia hay tổ chức chính trị nào ngoài đời thật. Chúng tôi hi vọng rằng các độc giả có thể có một cái nhìn cởi mở với những lưu ý nói trên và tận hưởng những sự so sánh tương đồng này một cách trọn vẹn nhất. Xin cám ơn rất nhiều.

Thời kỳ Cổ sinh: Bitcoin

Cái tên blockchain lần đầu tiên được mô tả vào năm 1991 bởi hai nhà khoa học Stuart Haber và Scott Stornetta trong bài viết “Làm thế nào để đánh dấu thời gian một tài liệu kỹ thuật số”.

Thế nhưng mãi đến năm 2008, thế giới blockchain mới chính thức được hình thành. Bitcoin chính là lãnh thổ đầu tiên xuất hiện trên thế giới này nhằm giải quyết vấn đề Gian lận Lặp chi (Double Spending) mà không cần thông qua một cơ quan trung tâm hay tổ chức tập trung nào, với công khai sáng thuộc về Satoshi Nakamoto. 

Mặc dù danh tính của Satoshi chưa bao giờ được tiết lộ, Bitcoin đã và vẫn đang trở thành quốc gia dẫn đầu về vị thế cũng như sức ảnh hưởng trong thế giới blockchain nhờ vào tính phi tập trung tuyệt đối của mình. Sự bành trướng của Bitcoin và blockchain trong những năm trở lại đây đã khiến cho các nhà lập pháp và các nhà đầu tư trong giới tài chính truyền thống để mắt đến chúng như một nguy cơ đối với hệ thống phòng chống rửa tiền kiên cố của họ nhưng đồng thời, đó cũng là một mảnh đất tiềm năng cho dòng tiền của họ có cơ hội chảy vào những thế giới mới, thoát ra khỏi pháo đài cũ kĩ của những kênh đầu tư vốn đã bão hòa về mặt lợi nhuận.

Tuy Bitcoin là cường quốc số một về sức ảnh hưởng trong thế giới blockchain, đây không phải là một địa điểm lý tưởng cho các hoạt động tạo ra giá trị cho loài người. Và một trong số những di sản lớn nhất mà Bitcoin để lại cho thế giới này chính là thể chế chính trị của nó – Proof-of-Work. Di sản ấy đã được các quốc gia được thành lập sau này như Kadena tận dụng để tăng tính phi tập trung cho hệ thống quản trị của mình. Một số quốc gia khác như RSK, DefiChain hay Stacks lại góp phần đem đến sức sống mới cho Bitcoin thông qua việc kết nối với mảnh đất này và đổi lại, họ có được sự bảo vệ (từ thể chế Proof-of-Work) các hoạt động náo nhiệt khác diễn ra trong quốc gia của mình. 

Liên minh EVM: Nơi sự sống bắt đầu

Nếu như Bitcoin thống trị thế giới blockchain về sức ảnh hưởng thì Ethereum lại dẫn đầu về sự thịnh vượng. Ethereum, được khai sinh bởi Vitalik Buterin vào năm 2013, đã tạo nên một thể chế chính trị mới mang tên Proof-of-Stake với Bộ máy Hành pháp riêng, gọi là Ethereum Virtual Machine (viết tắt là EVM). Rất nhiều quốc gia ra đời sau này đã sử dụng Bộ máy Hành pháp này, từ đó thành lập nên Liên minh EVM. 

Thông qua EVM, Ethereum đã tạo nên một khái niệm mới gọi là Hợp đồng thông minh. Đây chính là một bước tiến quan trọng giúp các hoạt động trên thế giới blockchain trở nên trù phú hơn, đa dạng hơn, đồng thời cũng mang tính thực tiễn và ứng dụng cao hơn.

Có một thực tế khác diễn ra trên Ethereum là mặc dù quốc gia này dẫn đầu về sự thịnh vượng, nó cũng dẫn đầu về khoản chi phí sống vô cùng đắt đỏ. Mức thuế mà các lập trình viên hay các cư dân cần phải nộp khi tham gia xây dựng và sinh sống trên Ethereum, dao động từ mức $5 đến gần $100 tùy vào các hoạt động khác nhau (chưa tính giờ cao điểm), cao hơn rất nhiều so với những quốc gia khác. Nguyên nhân chính của mức sống đắt đỏ này đến từ việc có quá nhiều hoạt động diễn ra tại đây nhưng tài nguyên và đất đai lại hạn hẹp, từ đó dẫn đến sự mất cân bằng nghiêm trọng giữa cung và cầu. Để giải quyết vấn đề này, nhiều vùng lãnh thổ khác đã được xây dựng xung quanh Ethereum để giảm tải khối lượng công việc trên quốc gia này. Những vùng lãnh thổ này lại được phân chia theo hệ thống cơ sở hạ tầng mà chúng sử dụng để giảm tải công việc trên Ethereum, bao gồm từng nhóm nhỏ sau:

• Optimistic Rollup: Đây là nơi các giao dịch được đóng gói lại với nhau (để tiết kiệm không gian và chi phí) và được mặc định là luôn đúng. Để phòng tránh tình trạng gian lận, hệ thống sẽ có cơ chế thưởng cho những ai chứng minh được những gian lận này là thật. Các quốc gia thuộc nhóm này là Arbitrum, Optimism, Boba Network, và Metis.
• ZK Rollup: Hạ tầng này hoạt động gần như tương tự với Optimistic Rollup nhưng tình trạng gian lận sẽ được phòng tránh một cách chủ động hơn thông qua các bằng chứng về mật mã. Starkware, zkSync và Immutable X thuộc nhóm này.
• State channels: Các giao dịch được hoàn thành bên ngoài blockchain và được bảo mật bởi hệ thống đa chữ kí; sau đó chỉ có hai giao dịch cuối cùng được giải quyết trên chuỗi. Connext, Perun, Raiden, State Channels là thành viên của nhóm này.
• Sidechain: Đây là những quốc gia có thể chế chính trị riêng, chạy song song và được kết nối với Ethereum thông qua một cây cầu. Các quốc gia thuộc danh mục này là Polygon, Palm, Ronin và Gnosis Chain.
• Plasma: Các quốc gia trong nhóm này có thể có thể chế chính trị riêng nhưng lại được chia sẻ tầng an ninh với Ethereum. Chúng khác với sidechain ở chỗ mỗi khi hoàn tất việc phê chuẩn một nghị quyết, chúng sẽ gửi bản phê chuẩn này đến Ethereum.  OMG Network thuộc nhóm quốc gia này.
• Validium: Khác với những nhóm khác, các quốc gia thuộc nhóm Validium như StarkEx bảo vệ các hoạt động diễn ra trên quốc gia của mình thông qua những bằng chứng được mã hóa với dữ liệu tính toán được lưu trữ bên ngoài blockchain.

BNB Chain

Mặc dù được xây dựng trên cơ sở hạ tầng của Cosmos, BNB Chain lại thuộc về Liên minh EVM. Đây chính là lí do BNB Chain được đặt cạnh lục địa của các quốc gia thuộc khối EVM và khối Cosmos.

Được hậu thuẫn bởi sàn giao dịch tiền điện tử lớn nhất thế giới, Binance, không ngạc nhiên mấy khi quốc gia này đứng trong top 2 về mức độ thịnh vượng với nhiều dự án chất lượng cao đang được triển khai tại đây. Bên cạnh đó, đây cũng là quốc gia của các dự án GameFi. Đây là nơi hội tụ đủ yếu tố để một dự án GameFi “cất cánh”, bao gồm một cộng đồng sôi nổi, một sàn giao dịch NFT bảo mật tốt, và một sự hỗ trợ rất lớn từ chính những người sáng lập, tức đội ngũ Binance.

BNB Chain đi theo thể chế Proof-of-Authority và Proof-of-Stake ủy quyền (Delegated Proof-of-Stake) để giúp các hoạt động tại đây có thể diễn ra trơn tru trong khi vẫn duy trì được mức phí sinh hoạt hợp lý. 

Avalanche

Một cường quốc khác trong khối EVM là Avalanche. Tuy chỉ mới thành lập năm 2020, quốc gia này đã nhanh chóng vươn lên vị trí thứ ba trong bảng xếp hạng về mức độ thịnh vượng so với những quốc gia thành viên khác. Thể chế chính trị ưu việt chính là yếu tố cốt lõi đưa Avalanche tới thành công ngày hôm nay khi nó đã thu hút được rất nhiều tài nguyên về tài chính lẫn con người đến để xây dựng và sinh sống tại vùng đất mới mẻ, tiện nghi với chi phí sống tương đối thấp này. 

Bên cạnh đó, Avalanche cũng hướng tới mục tiêu trở thành một quốc gia tối cao với nhiều vùng lãnh thổ tự trị được xây dựng xung quanh bằng cơ sở hạ tầng sẵn có của Avalanche. Defi Kingdoms, tựa game nổi tiếng từ Harmony, và Swimmer Network, vùng lãnh thổ của game Crabada được phát hành trên Avalanche, là hai trong số những vùng tự trị đầu tiên được khai lập nên từ cơ sở hạ tầng gốc được phát triển bởi Avalanche.

Fantom

Đứng thứ tư về khối lượng tài sản trong Liên minh EVM, Fantom đã thu hút dân nhập cư đến sinh sống và làm giàu tại vùng đất của mình nhờ vào thiết kế theo từng phần (modular architecture) trong cơ sở hạ tầng giúp họ dễ dàng hòa nhập và thích nghi với phong cách sống tại đây.

Mặc dù vậy, Fantom đã gặp phải một cuộc khủng hoảng lớn hồi đầu năm 2022, bắt nguồn từ sự sụp đổ của Solidex, một dự án được triển khai trên Fantom khi ấy, và sự rời đi của Andre Cronje, một trong những người có công dựng lên Fantom. Mới đây nhất, một tổ chức tín dụng trên Fantom, Deus Finance, lại bị tấn công bởi những phần tử hackers, góp phần làm giảm chất lượng sống của cư dân tại đây, từ đó dẫn đến tình trạng chảy máu chất xám khi các lập trình viên lần lượt di cư sang những vùng đất mới có tiềm năng và an toàn hơn.

Polkadot: Sự trỗi dậy của khái niệm đa chuỗi trong blockchain

Ethereum và Hợp đồng thông minh của Vitalik Buterin đã tạo ra một cuộc Cách mạng trong thế giới blockchain, nhưng điều đó dường như vẫn chưa đủ để níu giữ Gavin Wood, một trong những nhà sáng lập khác của Ethereum, ở lại. Năm 2016, ông rời đi để bắt đầu hành trình chinh phục những vùng đất mới, những vùng đất có khả năng phụng sự tính “phi tập trung” của blockchain tốt hơn.

Và thế là Polkadot ra đời. 

Khác với Ethereum, nơi tất cả sự sống và hoạt động đều diễn ra trên một nền tảng duy nhất, Polkadot lại cho phép sự khai sinh của nhiều đô thị vệ tinh được tồn tại song song như một quốc gia thu nhỏ, từ đó giảm tải đi áp lực về khối lượng công việc mà Polkadot phải chịu. Trung tâm của Polkadot là relay-chain, nơi tất cả hoạt động được điều phối, với nhiều para-chain, chính là những đô thị vệ tinh, kết nối đến phần đầu não này để trao đổi với nhau và cũng để được bảo vệ tốt hơn thông qua lực lượng validators tập trung tại đây. Hiện đang có tổng cộng 14 quốc gia tồn tại trên dải lục địa chung mang tên Polkadot, và mỗi quốc gia lại theo đuổi một mục tiêu khác nhau trong việc làm đa dạng hơn hệ sinh thái của lục địa này: Efinity tập trung vào cơ sở hạ tầng cho NFTs, Astar, Phala Network, Clover hay Moonbeam tập trung vào cơ sở hạ tầng cho các Hợp đồng thông minh, Nodle tập trung vào cơ sở hạ tầng của blockchain dành cho công nghệ IoT (Internet kết nối vạn vật), Statemint phục vụ việc triển khai các tài sản số trên mạng lưới Polkadot, còn HydraDX, Interlay, Cetrifuge, Composable Finance, Parallel, Equilibrium và Acala đều tập trung vào mảng DeFi.

Nối liền với dải lục địa Polkadot là Kusama, một vùng lãnh thổ được xây dựng lên để các lập trình viên có môi trường sáng tạo và thử nghiệm những ý tưởng của mình trước khi chính thức triển khai chúng trên Polkadot. Dù thường được xem là một môi trường “giả lập” của Polkadot, Kusama vẫn có những điều kiện để mọi người có thể tham gia xây dựng cũng như một nền kinh tế riêng mà mọi người phải tuân theo khi sinh sống tại đây. Hiện đang có 29 quốc gia đang tồn tại trên vùng lãnh thổ này.

Cosmos: Một vũ trụ blockchains trong thế giới thực? 

Polkadot hay Avalanche không phải là quốc gia đầu tiên đưa ra khái niệm đa blockchain trên một lãnh thổ để giải quyết vấn đề về khả năng mở rộng của Ethereum. Trước đó, Cosmos cũng từng nghĩ đến điều này.

Vùng lãnh thổ này lần đầu tiên được khai phá bởi Jae Kwon với hạt giống đầu tiên là thuật toán Tendermint BFT. Từ đây, một bộ khung phát triển Cosmos SDK được hình thành, cho phép các lập trình viên dễ dàng xây dựng và chỉnh sửa những blockchain riêng biệt gọi là Zone, được kết nối trực tiếp với Hub, blockchain trung tâm của Cosmos theo thể chế Proof-of-Stake. Những blockchain này sẽ giao tiếp với nhau bằng giao thức giao tiếp xuyên chuỗi Inter-blockchain Communication (IBC); tuy nhiên, cần lưu ý rằng chỉ những blockchain xử lý giao dịch theo hướng tất định (deterministic finality) mới có khả năng sử dụng giao thức này.

Một số quốc gia nổi bật trên lục địa Cosmos bao gồm Terra, Cronos, Osmosis, Evmos, hay THORChain.

Cũng cần nói thêm rằng, Terra từng là một trong những quốc gia thịnh vượng nhất trên lục địa Cosmos. Đồng tiền quốc nội $LUNA của Terra đã liên tục tăng bất chấp sự ảm đạm của thế giới blockchain nói chung. Tuy nhiên, chỉ trong một thời gian ngắn, đế chế này đã sụp đổ mà nguyên nhân chính là do cơ chế in ra stablecoin $UST từ $LUNA thiếu chặt chẽ, dẫn đến một vòng lặp chết chóc khi $UST không còn neo được ở mốc $1. Mới đây nhất, đội ngũ sáng lập Terra và cộng đồng đã thông qua biểu quyết tái sinh đất nước này với một đồng quốc nội mới $LUNA, chuyển đồng tiền cũ thành $LUNC (Terra Classic) và sẽ không còn sự xuất hiện của đồng stablecoin $UST trong hệ sinh thái nữa.

Một số quốc gia khác

Bên cạnh những dải lục địa rộng lớn này, cũng có một số quốc đảo nằm riêng biệt và không thuộc về bất kì một Liên minh hay Khối thịnh vượng chung nào, ví dụ như Tron và Solana. 

Solana

Solana đang xây dựng đế chế của riêng mình với mục tiêu trở thành một miền đất hứa mới dành cho gaming và NFT. Lợi thế của quốc đảo này nằm ở hệ thống ít quan liêu với tốc độ hoàn thành giao dịch chỉ tính bằng mili giây nhờ vào cơ chế Proof-of-History. Cơ chế này cho phép các validators ghi lại trình tự của các giao dịch, từ đó điều phối hoạt động trong hệ thống tốt hơn. Tuy nhiên, tính nhanh chóng và tiện lợi này cũng chính là một con dao hai lưỡi khi nó ngầm cho phép việc người dùng đổ xô vào mạng lưới rồi gây tắc nghẽn một cách không cần thiết, thậm chí làm tê liệt cả bộ máy và từ đó gây ảnh hưởng tiêu cực đến các công dân khác ở đất nước này. Trong đề xuất mới nhất, nhóm lãnh đạo của Solana đang có kế hoạch thực hiện việc xác định tỷ trọng staking trong quá trình xác thực giao dịch để giảm thiểu vấn đề này, thay vì luôn luôn chấp nhận tất cả các giao dịch được gửi vào hệ thống.

Bên cạnh đó, Solana cũng đang nỗ lực trong việc thiết lập các mối quan hệ hợp tác với những khối liên minh khác khác thông qua các blockchain như Velas hoặc thông qua hợp đồng thông minh như NEVM của Neon Labs.

TRON

Dù thành lập vào năm 2017 bởi Justin Sun, Tron dường như bị bỏ lại phía sau so với các quốc gia khác. Vào tháng 6 năm 2018, TRON chính thức đưa ra tuyên bố Độc lập. Vào tháng 10 năm 2018, TRON đã ra mắt bộ máy nhà nước chính thức của riêng mình, máy ảo TRON với bộ công cụ hoàn chỉnh dành cho các nhà phát triển xây dựng sản phẩm trên quốc gia này. Nhưng mọi thứ dường như chỉ dừng lại ở đó. Tuy vậy, nhờ vào khoản phí cố định $1 khi giao dịch đồng stablecoin $USDT, quốc gia này vẫn tồn tại cho đến ngày hôm nay với hơn 35 tỷ $USDT đang lưu thông tại đây, thậm chí còn cao hơn khi so với quốc gia giàu nhất thế giới blockchain là Ethereum.

Ngôn ngữ phổ biến nhất: Rust

Solidity, ngôn ngữ bản địa của Ethereum, quốc gia thịnh vượng nhất trong thế giới blockchain được xem là ngôn ngữ nổi tiếng nhất đối với những người mới bắt đầu lập trình blockchain. Nhiều nền tảng blockchain được xây dựng sau này cũng đã sử dụng Solidity để có thể tích hợp EVM và tham gia liên minh EVM để thu hút được nguồn tài nguyên về nhân lực một cách dễ dàng hơn. Tuy nhiên, khái niệm mới về đa blockchain được đề xuất bởi Polkadot hay Cosmos và sự trỗi dậy của những nền tảng blockchain như Solana cũng đã thúc đẩy sự phổ biến của Rust và Golang, hai ngôn ngữ chính được sử dụng trên các lục địa này. Hiện nay, Rust chính là ngôn ngữ lập trình được sử dụng phổ biến nhất trong thế giới blockchain.

Điều gì sẽ diễn ra tiếp theo?

Sau 14 năm hình thành và phát triển, thế giới blockchain ở thời điểm hiện tại đã có sự phân bổ của các thềm lục địa với những quốc gia riêng lẻ cùng những thể chế pháp lý hoặc đường lối phát triển đặc biệt, hoàn toàn độc lập với nhau. Có thể thấy, khái niệm Hợp đồng thông minh và thể chế Proof-of-Stake đã mở ra một thời đại mới thúc đẩy các hoạt động kinh tế, và chính vì lẽ đó, thể chế này đang được áp dụng chủ yếu trong phần lớn các quốc gia trong thế giới blockchain. 

Sự kết nối các hoạt động kinh doanh thương mại giữa các quốc gia blockchain với nhau cũng là yếu tố được đề cao cho một tương lai toàn cầu hoá, thúc đẩy việc du nhập, giao thương giữa cư dân các nước, nhưng đồng thời cũng cần đảm bảo các yếu tố về sự an toàn cho người dân sinh sống trên đó. EVM, Polkadot,  hay Cosmos đều là những lục địa tiềm năng cho sự mở rộng này trong tương lai. Nhiều sáng kiến mới sẽ được đưa ra để làm phong phú hơn các hệ sinh thái này, từ đó mang lại nhiều sức mạnh hơn cho sự phát triển chung của thế giới blockchain.